Um verðmæti starfa
Launamunur kynjanna er skömm sem erfitt hefur reynst að útrýma. Samhliða útrýmingu kynbundins launamunar ætti að endurskoða verðmætamat starfa og skapa þannig ríkari sátt um launasetningu á vinnumarkaði.
Í dag er svokallað kvennafrí. Það er táknræn áminning til okkar allra um að enn er munur á þeim launum sem greidd eru konum og körlum fyrir jafnverðmæt störf.
Kynbundinn launamunur er nú áætlaður um 10% samkvæmt launakönnun VR og hefur dregist saman um 5% frá aldamótum. Sumir vija meina að þróunin sé hæg og aðrir jafnvel að launamun verði aldrei útrýmt að fullu.
Mynd 1. Þróun á kynbundnum launamun 2000-2018 samkvæmt launakönnun VR (Heimild: vr.is).
Lög um jafnlaunavottun höfðu það að markmiði að útrýma launamun kynjanna og við skulum vona að svo verði. Það er hins vegar mikilvægt í þessu samhengi að velta því fyrir sér hvort það starfsmat eða verðmætamat starfa sem liggur til grundvallar t.d. í jafnlaunavottun og mati á launamun endurspegli raunverulegt verðmæti starfanna.
Er starf leikskólakennara til dæmis miklu minna virði en starf verðbréfamiðlara? Er starf skólastjóra í grunnskóla sem ber ábyrgð gagnvart 100 kennurum, 800 nemendum og 1600 foreldrum minna virði en starf forstjóra í 250 manna fyrirtæki?
Íslenska þjóðin er að mestu leyti sammála um að öflugt mennta- og heilbrigðiskerfi sé lykillinn að samkeppnishæfni Íslands til framtíðar enda er góð menntun og heilsa einstaklinga forsenda velsældar í hverju samfélagi. Stór hluti starfa innan þessara grundvallarkerfa er kvennastörf og mörg þessara starfa voru ólaunuð langt fram eftir síðustu öld og eru láglaunastörf enn þann dag í dag.
Þau samfélög sem ná sátt um verðmætamat starfa og finna þeim störfum sem skapa mesta auðlegð í samfélaginu réttlátann sess munu njóta mestrar velsældar í framtíðinni.
Launamun kynjanna á að útrýma. Hann er í raun skammarlegur og við eigum að nota þau tól og tæki sem tiltæk eru til að leiðrétta hann því að reynslan hefur svo sannarlega staðfest að atvinnulífið gerir það ekki af sjálfu sér. Það er hins vegar ekki síður miklvægt að sátt ríki um verðmætamat starfa og að launabil á milli þeirra sem lægst eru í starfsmatspýramídanum sé ekki svo mikill að laun þeirra sem eru í efri lögum þess séu feimnismál, veki hneykslan eða jafnvel reiði.
Ísland er í svo mörgum skilningi fyrirmynd annarra þjóða þegar kemur að jafnréttismálum. Jafnréttismál eru ekki bara kynjamál heldur eru þau samfélagsmál. Þau samfélög sem ná sátt um verðmætamat starfa og finna þeim störfum sem skapa mesta auðlegð í samfélaginu réttlátan sess munu njóta mestrar velsældar í framtíðinni.
Gleymum því heldur ekki að með því að meta störf við menntun og umönnun að verðleikum fækkum við um leið konum í hópi láglaunafólks.